GİLİNDİRE

              

Aydıncık’ın tarihi adı, çeşitli medeniyetlere beşiklik etmiş olan Kelenderis’tir. Mitolojiye göre de Kelenderis, denizcilik ve ticarette çok ilerlemiş Fenikelilerden Sandakos tarafından üç bin yıl önce bir liman ve ticaret şehri olarak kurulmuştur. Kente daha sonra Hititler, Asurlular, Sisamlılar, Selefkoslar, Mısırlılar, Romalılar, Emeviler, Bizanslılar, Ermeniler, Karamanoğulları ve Osmanlılar hâkim olmuştur.

Romalılar yöreye hâkim olunca, kent imar görmüş; şato, saray, suyolları, tiyatro ve hamam yapılmış. Limanı'ndan önemli ölçüde yararlanılan Kelenderis Roma'nın vazgeçilmez bir ticaret şehri olmuştur.

Kelenderis ilk parlak dönemini MÖ 5. ve 4. yüzyıllarda yaşamış. Kendi parası MÖ V. yüzyılda görülmeye başlamış ve Büyük İskender'in Anadolu'ya gelişine kadar sürmüştür. MÖ 425-400 yıllarına tarihlenen gümüş bir Kelenderis sikkesinin ön yüzünde şaha kalmış bir atın üstünde yan oturmuş bir süvari; arka yüzünde ise başını sağa çevirmiş ve diz çökmüş vaziyette bir keçi bulunmaktadır.

Yöre 11. yüzyılda Ermenilerin eline geçmiş. 1228 yılında da Karamanoğlu Alâeddin Bey'in komutanlarından Ertokuş Bey, Kelenderis Kalesi'ni Ermeniler'den alarak buraya doğudan gelen Türkleri yerleştirmiştir.

1461 yılında Silifke ve Mut ile birlikte Gülnar da Fatih Sultan Mehmet döneminde, Gedik Ahmet Paşa tarafından Osmanlı yönetimine katılmıştır.

Celenderis, Kelenderis, Kelendere, Kelenderi, Kilindra, Kelendiri, Kalendria, Kelendri, Gelendir, Gilindir gibi isimler zaman içerisinde değişimlere uğrayarak 19. yüzyıl başlarında da Gilindire’ye dönüşür.

Gülnar Hatun'a bağlı Oğuz boyları Horasan Bölgesi'nin Merv Kenti'nden göçerek Toroslar'a gelip yerleştikleri için yöremize Gülnar adı verilmişti. 1867 Vilayet Nizamnamesi'nin getirdiği yeni yönetsel bölümlenme uyarınca, İçel Sancağı'nın kazaları şunlardı: Anamur, Mut, Silifke ve merkezi Kilindria olan Gülnar.

Vital Cuinet’nin 1891 yılında Paris’te Ernest Leroux tarafından basılan La Turquie d’Asie adlı eserinde Gilindire hakkında şu bilgileri vermektedir:

“Bu küçük kasabanın nüfusu sadece 210’dur ve halkın hemen hemen hepsi Kıbrıs ya da Alanya’dan göçüp gelen Rumlardır.”

Tanin Gazetesi yazarlarından Ahmet Şerif ise 1910 yılında Gilindire ile ilgili olarak şunları yazar: “Halk İslam ve Rum'dur. Rumlar daha kalabalıktır. İki taraf birbirleriyle pek güzel geçiniyorlar, diyebilirim ki, burası bir birlik örneğidir.”

O yıllarda Türklerin çoğu hâlâ göçerdir, hayvancılıkla uğraşmaktadır ayrıca tabiatın sunduğu keçiboynuzu, meşe palamudu gibi orman ürünlerini toplayıp satmaktadır. Rumlarsa, liman çevresinde oturmakta olup uluslararası bağlantıları vardır, ekonomik yönden daha güçlüdür, ev ve tarla sahibidir, ticaret ve sanat yaşamını elinde tutmaktadır. Yapı ustası, demirci, kalaycı, fırıncı, ayakkabıcı, fes kalıpçısı, boyacı, berber, meyhaneci hepsi onlardandır.

KELENDERİS- GİLİNDİRE VE GEZGİNLER

“Bu gezginlerden ilki olan G. A. Olivier 18 Eylül 1796 yılında Kıbrıs'tan Girne (Cerino, Ceronia veya Ceroniun) limanından yola çıkarak, Kelenderis'e (kendi ifadesiyle Celindro’ya) gelir. Burada kaldığı tek gün hakkındaki notlarında, çevredeki bitki örtüsünden ve kent içinde görülebilen sur, mezar ve suyolu gibi kalıntılardan söz eder." (Levent Zoroğlu, Kelenderis 1-Kaynaklar, Kalıntılar, Buluntular. S.26-27)

Pirî Reis, 1521 yılında yazdığı Kitab-ı Bahriye'de Gilindire hakkında şöyle demektedir:

"Ada gibi yumru bir burundur. Ol burunun iki yanu yatakdur. Ol yatakların neresinden kazarlarsa su çıkar… karşusunda ada vardur. Ol ada ile burun arasından büyük gemiler geçer. Derindir. Ve ba’dehu mezkur adadan Gilindire beş mildir. …mezkur Gilindire gün doğusuna karşu deniz kenarında bir burun üzerinde bir harab kal'edür. Ve illa burc u barusu dahi tamam durur.. Ve ol kal'enün önünde bir küçücük liman vardur..." (Gündüz Artan, İçel Gezginleri)

KALENDRIA

 "Kilikya kıyısındaki küçük Kalendria (Chelindreh) limanı, mehtaplı gecelerde, doğanın sadık bir kopyasından ziyade bir ressamın hayalinde canlandırarak yaptığı bir tabloya benzer. Kıyılarının, piramidi andıran yalçın kayalarının ve adalarının manzarasını seyrederek büyük bir zevk alınacak en uygun vakit, işte böyle gecelerdir: Her kuleye, her kayaya, her sivri tepeli dağa vuran ayın şavkı, kalker kayalı ve siyah mermerli, ağacı ya da yeşilliği nadir olan yüksek yamaçlara daha güzel bir görüntü verir ayrıca yakıcı güneş altında oldukça belirgin olan çıplaklığı ve çirkinliği de örter. Sabahın ilk rüzgarı ile yelken açacak iki serenli güzel bir geminin hareketi için, kıyıda her şey bir kargaşa ve uğultu içinde geçer: Gemiler yük ve yolcusuyla denize açılır. Pek işlek olmayan limanda nadir görünen böyle bir olay için köy halkının hemen hemen tümünde bir hareketlilik göze çarpar. İstanbul-Kıbrıs postası burada gemiye yüklenir; Kıbrıs ise yüksek yerlerden ufukta görünür…

Kendisini Kıbrıs’a götürecek bir tekne ya da Konya istikametine gidecek bir vasıta bulamayan sabırsız yolcuyu oyalayabilecek pek az şey var Kalendria’da. Barınacak yerler de hoş ve rahat değil. Bu durumda yolcu da, eski ve kocaman kulenin, odalarıyla, parlak ışıklarıyla yabancılara hâlâ açık olmasını canı gönülden arzu etmekten kendini alamıyor. Kuleciklerden birindeki bir odanın penceresinden böyle bir geceyi seyretmek, surdaki bir nöbetçiyi bir Kilikya şarkısını söylerken dinlemek ne hoş olurdu! Tiberius döneminde, çeşitli dümen ve dolapla Germanicus’un öldürülmesi olayına karışan Pison işte burada yakalanmıştı. Sentius Pison’u Kilikya’da, Celendris adında bir kaleye sığınmaya zorlamıştı. Savaş başladı; Sentius avantajlı duruma geçmişti ki Pison düşman gemilerindeki lejyonerlere, sura çıkarak, kendini gösterdi ve onlara hitap etti, onları kendi tarafına çekebilmek için elinden geleni yaptı ve dördüncü lejyonun bayraktarını kendi tarafına geçirmeyi başardı. Bunun üzerine, Sentius trompetleri çaldırttı ve askerler de saldırıya geçti. Pison, Celendris’te kalmasına izin verilirse, teslim olacağını bildirdi ama teklifi reddedildi. Kendisine İtalya’ya gidebilmesi için sadece birkaç gemi ile bir pasaport verildi. Kale şu an tamamen harap halde ama Rum korsanlar için kulesinde geçici olarak barınmak bakımından az da olsa cazip gelebilir.

Gece, karanlığıyla saracağından

Alaycı bir tavır takınmakta;

Issız kule ise, ahşap ince ihata duvarından,

Batmakta olan aya şöyle bir bakmakta.

Kentin bir yanında çok iyi inşa edilmiş kemerler, diğer yanında çok sayıda mezar evler ve lâhitler bulunduğuna dikkat çekiyor Kaptan Beaufort. Bu lâhitler iri mermerlerden yapılmış ama yılların etkisiyle yıpranmış ve üzerlerindeki yazıların büyük bir kısmı silinmiş.

Üç küçük adanın bulunduğu Kilindria, sıkça uğranılan bir yer olmasa da, yiyecek ve içecek bir şeyler sunabiliyor gelenlere; Kıbrıs şarabı oraya gelen gemiler tarafından getiriliyor; harabeye dönmüş kalede, kayalardaki her delik ya da yarıkta güvercin yuvaları var; güvercin hem çok güzel, hem de çok bol…"

(Suriye, Kutsal Topraklar, Küçük Asya vs. Resimleyenler W. H. Bartlett, Wıllıam Purser; Gravürleri Açıklayan John Carne; İngilizce’den Fransızca’ya Çeviren Profesör Alexandre Sosson, Fısher, Fıls, 1836) Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Sayfa 76-77; Bu Sayfaları Türkçe’ye Çeviren Mustafa B.Yalçıner.)

Victor Langlois 1852-1853 yılları arasında Kilikya bölgesine yaptığı gezi sırasında, Kelenderis'e de gelir ve 1861 yılında yayımlanan "Voyage dans la Cilicie" adlı seyahatnamesinde kent hakkında şunları yazar:

"Bozyazı’dan (Nagidus) daha ileride, bir koy var; bu koyda, adını burada hemencecik denize dökülen ve Soğuksu denilen küçük bir dereden almış, sakin ve güvenli bir liman bulunmaktadır. Derenin döküldüğü bu liman eski Arsinoe olmalı. Batıda liman girişini kontrolü altında tutan yarımada üzerinde bir şehir ve kale yıkıntıları hala görülmektedir.

“… Kelendri, eski Kelenderis, Anamur'dan 12, Silifke'den 18 saatlik bir mesafededir. Bir han ve ilkel birkaç damdan oluşan fakir bir köydür; gemiler, batıdan esen rüzgâra karşı, buraya sığınabilirler. Hâl böyle iken limanda hiçbir yapı emaresine rastlanmıyor. İlk çağda kuruluş mitolojisinin de belirttiği gibi bir liman kenti olan Kelenderis'e ait harabeler ise, dağın eteğinde ve bir buçuk kilometrelik bir alanda, bu küçük koy boyunca uzanmaktadır. Bu kalıntılar arasında şunları sayabiliriz: yakınlardaki bir kaynaktan kente su getiren suyolları; Pison'un, Germanicus döneminde, ele geçirdiği ve ordusunu, Sentius'a karşı, hazır vaziyette beklettiği kalenin yerinde inşa edilmiş yıkık bir şato. Diğer kalıntılar, sağlam durumda bir miktar tonozlu mezar. Bu mezarların her birinin içerisinde çok güzel bir lahit bulunmaktadır. Bu lahitlerin bir kısmı sapa sağlam ve hâlâ kapaklıdır oysa diğerleri kırılmış ya da parçalanmış vaziyette. Kinneir bu lahitlerin yirmi tane olduğunu ve sadece ikisinin üzerinde Rumca yazıların bulunduğuna dikkat çekmiştir. Kentin merkezinde, her biri dört ana yöne bakan ve içerisine bu dört kapıdan da girilebilen bir anıt vardır. Kocaman yontma taşlardan yapılmış olup konik bir biçimde yükselmektedir. En üst kısmı ise çok güzel bir kornişle süslüdür… Sayfa 177-178." Victor Langlois, Voyage dans la Cilicie, Paris,1861, chez Benjamin Duprat) Bu sayfaları çeviren Mustafa B. Yalçıner.

KILINDRIA

 "İlginç olan tek yerleşim yeri kaza merkezidir: Kilindria, eski Celenderis, Anamur’un 37 Km. doğusunda, Silifke’nin ise 62 Km. güney batısında güzel bir koydadır ancak buradaki üç ada gemilerin limana girişini zorlaştırmaktadır. Bu küçük kasabanın nüfusu sadece 210’dur ve halkın hemen hemen hepsi Kıbrıs ya da Alanya’dan göçüp gelen Rumlardır. İnşaat malzemesi ya da odun olarak kullanılmak üzere kereste ticareti yapılır. Bunlar Suriye’ye ihraç edilir. İhracatı oluşturan diğer kalemlerden meşe palamudu Syra’ya ( Siros Adası ); tereyağı, peynir vb. gibi besin maddeleri ile yün ve ham deri Kıbrıs’a gönderilir. Hemen hemen hiç ithalat yapılmıyor denilebilir. İskelenin ithalat ve ihracatla birlikte gümrük geliri 60.000 kuruştur.

Kasabada bir cami, bir tekke, bir Ortodoks kilisesi, bir medrese ile iki okul var. Çevrede 1950 adet asma bulunmaktadır.

Kaymakam ile orman işletmesi, maliye, gümrük ve tekel memurları Kilindria’da ikamet etmektedirler. Burası kaza ve yerel yönetimin merkezidir, ayrıca burada bir de Asliye Hukuk Mahkemesi vardır.”

CELENDERIS

“Kilindria, antik Celenderis şehrinin kalıntıları üzerine kurulmuştur. Celenderis’in Fenikeliler tarafından kurulduğu kabul ediliyor hatta kuruluşu için mitolojiye bile atıfta bulunuluyor. Hal böyle iken, kıyı boyunca uzanan kalıntılar arasında eski çağlardan kalma hiçbir ize rastlanmıyor. En eski eser Romalılara ait. Mevcut olanların çoğu ise ortaçağdan kalmadır. Bu çağda Venedikliler ve Rodoslular Kilikya kıyılarında uzun süre kaldıkları için Celenderis çok kalabalık ve çok önemli bir kentti. Kalıntılardan görülebilenler su kemeri ve yıkık bir şato ile muhteşem lâhitlerdir. Lâhitlerin çoğu hâlâ sapasağlam ve kapaklı. Antik kentin merkezinde, kıyıda, kocaman yontma taşlardan yapılmış, içerisine dört ana yöne bakan dört kapıdan girilen bir yapı yükselmektedir.”

ARSINOE

“Kilindria’nın iki mil kuzeyinde Soğuksu adı verilen derenin döküldüğü koya, huzur ve emniyet içinde demir atılabilir; burası eski Arsinoé limanı olmalı çünkü bir şehir ve kaleye ait çok sayıda kalıntı göze çarpıyor" (Vital Cuinet, La Turquie d’Asie, Tome 2, Paris, Ernest Leroux, Editeur, 28, Rue Bonaparte; 1891, sayfa 80-81). Bu sayfaları çeviren Mustafa B. Yalçıner.

CÉLENDERİS

"Célenderis şehri, Fenikeliler tarafından kurulmuş sayılır. Buraya, sonradan Sisam’dan göçmenler gelmiştir. En eski eseri Roma dönemine aittir; çoğu Bizanslılar’ın eserlerindendir. Venedikliler’le Rodoslular’ın bu kıyıda bulundukları Ortaçağ döneminde, bu şehrin çok kalabalık olduğu anlaşılıyor." (Charles Texier, Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi; çeviren Ali Suat 111. cilt 478; Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Ankara 2002)

 GİLİNDİR

Tanin Gazetesi yazarlarından Ahmet Şerif’in 1910 yılında, at arabasıyla Mersin'den Silifke'ye ve Taşucu’na, oradan da vapurla Gilindir'e ( Gilindire'ye) gelir. Oradaki halkın yoksulluğuna deyinir ve kitap bulamayan çocukların okula boşuna gidip geldiklerini anlatır.(Gündüz Artan İçel Gezginleri s. 53)

" ... Martın 31 nci perşembe günü, on beş günde bir uğramakta olan Yunan vapuruna yetişerek Gilindir'e gitmek üzere Silifke'den bir buçuk saat olan Taşucu İskelesi’ne geldim. Vapur ancak cumartesi gecesi saat beşte geldiğinden iskelede beklemek gerekti. ( s.296)

... Cumartesi gecesi saat beşte gelen Yunan vapuru iki saat sonra hareket etti. Güneş doğmasından evvel Gilindir'de idim. Gülnar Kazası’nın merkezi olan Gilindir üç yüz evden fazla değildir. Bir dağın eteğine kurulmuş. Tabii bir limanı var ve ancak küçük deniz araçlarının girebilmesine uygundur. Liman evvelce daha geniş iken Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra darlaştığı ve yavaş yavaş suyun çekilmekte olduğu mahalli söylentilerdendir. (s.298)

Semihi Vural’ın broşüründe ise yukarıdakilere ek o şunlar yazılıdır:

"…Arazi taşlıktır; ötede beride tarlalar, bahçeler görülür. Halk İslam ve Rum'dur. Rumlar daha kalabalıktır. İki taraf birbirleriyle pek güzel geçiniyorlar, diyebilirim ki, burası bir birlik örneğidir. Gilindir'in ihracatı kereste, odun, kömür, palamut tereyağı gibi şeylerdir. Halk fakirdir... Arazi ziraate o kadar uygun olmadığından, halk zorunlu olarak ormanları yakarak tarla haline getirmektedir. Toprak halkın yiyeceklerini zorlukla veriyor. Burası bahçeciliğe, ipekböceği beslemeye daha uygundur." (Semihi Vural. Uygarlıkların Kesiştiği Yer Gülnar/ Anaypazarı s.11)

GELENDİR

Şemsettin Sami Kamus Ül Alam'da 19.yy sonlarında Gülnar için şöyle der: “Anay Pazarı nahiyesi ile 53 köyü ve 18 120 nüfusu vardır. Kaza merkezi Gelendir köyüdür. Halkın çoğu yörük aşiretlerindendir. Başlıca geçimi, Şam'a ve Kıbrıs'a satılan keresteden sağlanır. Palamut ve yağ da dışa sattığı ürünlerdendir.” (Semihi Vural, uygarlıkların kesiştiği yer Gülnar/ Anaypazarı s.10)

İLÇE MERKEZİ TAŞINIYOR

1915 sonlarında kaza merkezini emin yerlere taşımak üzere memurlar yola çıktı, değişik yerler denendikten sonra nihayet 27 Mayıs 1916 tarihinde Anaypazarı’nı kaza merkezi yaptılar. Gilindire’nin ileri gelen tüccarları da ilçe merkezine göçtü.

9 Mart 1912 yılında Gilindire’de doğan, Tapucu Mehmet Efendi (Mehmet Tevfik Teoman) ve Şerife Hanım’ın oğlu, şair, araştırmacı yazar ve öğretmen A. Zeki Teoman bu konuda şu bilgileri veriyor:

“1900 yılları Türkiye için felaket yıllarıdır. 1912'de Balkan Devletleri Türkiye'ye, 1913 yılında İngilizler Süveyş Kanalı'na saldırdı. Akdeniz, savaş gemilerinin kol gezdiği, korsanlık yaptığı bir su ülkesi haline geldi. 9 Mart 1912 günü İngiliz bandıralı bir Yunan savaş gemisi Gilindire limanını topa tutar. Kentin kuzeydoğusundaki Büyük Alan'da otlayan sürüleri alıp götürürler. Olay, kentte korku ve kuşku yaratır. Yetkililer ilçe yönetimini, önce Hacıbahattin Köyü'ne, 1914'te Şeyhömer Köyü'ne taşırlar. Savaş korkusu ve göçebelik durumu, Silifke Sancağı’yla Adana Valiliği'ne bildirilmiştir. İlçe yönetimi, 1915 Mayısında Bozağaç Köyü'ne getirildi. İlçenin kaymakamı, bu göçebelikten bıkmış, görevini bırakıp İstanbul'a kaçmış; ilçe baş­sız kalmıştır. Zeyne ve Ovacık bucak müdürleriyle köy muhtarları ve ilçe yöneticileri Bozağaç Köyü'nde toplandılar. Toplantıya Müftü ve­kili Müderris Mustafa Fevzi (Kırıt) Hoca başkanlık etti. Kısa bir ko­nuşmadan sonra memurların en yaşlısı Tapu Memuru, Qxford çıkış­lı Mehmet Tevfik Teoman'ı kaymakam vekili seçtiler. Yazı İşleri Müdürü Ahmet Şevki Göklevent, Malmüdürü vekili, Gilindire Med­resesi Müderrisi Mustafa Fevzi (Kırıt) Hoca'dır.

İlçe yönetimi 1916 yılı ilkbaharından İtibaren Hanaypazarı’nda konaklamasını saptar. Hanay, büyük demektir. Hanaypazarı o zaman böğürtlen ve tesbih çalılarıyla, çevresi de çam ormanlarıyla kaplı üç tepe arası bir düzlüktedir. 50 yıldan önce yörüklerin Arayurt ve Irmasan Yaylaları'nda kurdukları Hanaypazarı, 30 yıldan beri burada ku­rulmaktadır. Çünkü burası hem ilçenin ortası, hem Silifke'ye yakın­dır. Her tür üretsel alışveriş burada daha kolay yapılmaktadır. 27 Mayıs 1916'da ilçe yöneticileri, Hanaypazarı'na geldiler. Kaymakamlık çadırını şimdiki çarşının ortasına kurdular. Dolayına da diğer daire­lerin çadırları kuruldu. O günün anısı olarak dualarla bir de çınar di­kildi. Çukurasma, Tozkovan, Delikkaya Köyleri memurlara kirasız ev sağladılar. Birer de irisinden gelip gitmek için eşek buldular. O yıl pazar, haziran başında sergilendi. 30 ağustosta Silifke'den, 16 Kasım’da Adana'dan, ilçe merkezinin Hanaypazarı’nda kurulması için (olur) emri geldi. Haber hemen köylere yayıldı.” ( F.Saadet Bilir, Gülnar; Teoman, 1985, S: 202)

M. Remzi GÜRCAN ise Kaymakamlığın Gilindire’den Gülnar’a taşınmasıyla ilgili olarak 23-3-1953 tarihli Dünya Gazetesi’nde şunları yazmıştır:

“Birinci Cihan Harbinden sonra, 8 Teşrinievvell 1331 tarihinde Dahiliye Nezaretinden vilâyet vasıtasiyle kaymakamlığa gelen şifreli bir emirnamede, sahilin tehlikeli olduğundan bahisle, «kuyatıresmiyenin mahfuz mahallere kaldırılması » emrolunmuş. Bunun üzerine kaymakam Gani Bey (Urfa) samimi görüştüğü arkadaşları ile istişarede bulunarak, bilumum memur ve ailelerini ve resmî kayıtları ihtiva eden evrak ve defterleri develere yükleterek, 14 teşrinisani 1331 tarihinde hükümeti (muvakkaten) Gilindire’den Anaypazarına nakletmiş ve o tarihten bu ana kadar Gülnar’ın merkezi Anaypazarı olmuştur.”

TÜRKLERLE RUMLAR BİRLİKTE YAŞIYOR

Gilindire’nin nüfus yapısı ve halkının gelir kaynakları hakkında elimize geçen ilk yazılı belge, Vital Cuinet’nin 1891 yılında Paris’te Ernest Leroux tarafından basılan La Turquie d’Asie adlı eserinin 2.cildidir. Burada yazar şu bilgileri vermektedir: “Bu küçük kasabanın nüfusu sadece 210’dur ve halkın hemen hemen hepsi Kıbrıs ya da Alanya’dan göçüp gelen Rumlardır.”

Tanin Gazetesi yazarlarından Ahmet Şerif 1910 yılında Gilindire ile ilgili olarak şunları yazar: «Halk İslam ve Rum'dur. Rumlar daha kalabalıktır. İki taraf birbirleriyle pek güzel geçiniyorlar, diyebilirim ki, burası bir birlik örneğidir.»

Her iki yazarın da belirttiği gibi Türklerin ve Rumların birlikte yaşadığı küçük bir yerleşim yeridir Gilindire. 1900’lü yılların ilk çeyreğinde zaman zaman ezan, zaman zaman çan sesinin duyulduğu bu ilçe merkezinde, bir tarafta uluslararası bağlantıları olan, ekonomik yönden daha güçlü, ev ve tarla sahibi, ticaret ve sanat yaşamını elinde tutan Rumlar, diğer tarafta dünyaya kapalı, hayvancılıkla uğraşan, hayvansal ürünler ile tabiatın sunduğu keçiboynuzu, meşe palamudu gibi orman ürünlerini toplayıp satan çoğunluğu göçer Türkler.

Rumlar, liman çevresinde otururlar. Yapı ustası, demirci, kalaycı, fırıncı, ayakkabıcı, fes kalıpçısı, boyacı, berber, meyhaneci hepsi onlardan. Bazı Rum tüccarlar, Kıbrıs’tan fasulye tohumu getirip yarıya ektirirler. Sonra da ürünleri dışarıya pazarlarlar. Kasabanın tek değirmeni de onların elinde. Liman çevresindeki çok sayıda mağaza da Rumlara ait. Göçerlikten yerleşik düzene geçmeye çalışan Türkler, Hacıbahattin’in batısında büyük bir köy kurarlar, adına da Purgulu derler; tarım ve hayvancılıkla geçinirler. Dağlık yörelerde yaşayan göçebe halkın hayvansal ürünleri ile tabiatın sunduğu keçiboynuzu, meşe palamudu gibi orman ürünler kasabaya getirilir, Rumlar tarafından dış pazarlara satılır.

O günleri bizlere nakledebilecek kişiler bulduk ve anımsayabildiklerini aktarıyoruz:

"Çarşının içinde hiç Türk evi yoktu; batıda Bakkaloğulları’nın, Ortada Gilli Hüseyin’in, doğuda ise Şerif Mahmutların evi vardı. Çarşının içi hep Rumlarındı. Papaz çanı çalınca, kadınlar ellerinde mum kiliseye giderlerdi. Yapı ustası, boyacı, berber, demirci, kunduracı, fes kalıpçısı, kalaycı hep onlardı. Rum ustalar evlerde kireç kullanırlardı. Soğuksu’daki değirmenin yanındaki iki katlı evin ilk katını Toma yaptı. Toma yapı ustasıydı ama işi gücü antika aramaktı. İkinci katını sonra ben yaptım. Gilindire’de Kaymakamlık binası ve postanenin bulunduğu burunda, yolun solunda tek katlı çok büyük bir ev vardı. Sahibi Narko. Soğuksu’daki değirmen de Narko’nundu. Narko tüccardı. Türklerden aldıkları malın karşılığını altın lira ile öderlerdi, kâğıt para da yeni çıkmıştı ama genelde sarı lira kullanılırdı. Jandarma karakolunun bulunduğu bina Bandeli’nindi. Bandeli tüfekçi demirciydi. Ali Kiya, Kuyu Gediği’nde tarlanın içindeki kireçli yapıda bulduğu paradan ikisini Bandeli’ye göstermiş. Bandeli hemen satın almış ve ‘daha varsa getir’ demiş. Ali Kiya kalan paraları da satmış. Bandeli paraları aldıktan sonra ortadan kayboldu. Olay duyulunca, Hükümet geldi, kapısını kilitledi. Daha sonra Muhtar Fettah Kiya, bazı adamlar ve jandarmalar, Bandeli’nin evinde ne varsa alıp Gülnar’a maliyeye götürdüler.

Babamın bir Rum arkadaşı vardı. Benli kalaycı. Gidecekleri zaman merkebi ile bir kat yatağı bize bıraktı. Cumhuriyetin ilanından sonra gittiler, ben o zamanlar galiba 15 yaşlarındaydım."1326 (1910) Gülnar doğumlu ALİ KESKİN.

"Narko zengin bir tüccardı. Her köyde bir adamı vardı. İlibas’ta Hacı Efendi; Şomur’da Deli Halil; Söğüt’te Hüsül Ali; Arı Obası’nda Kır Halil Kiya; YeniYörük’te Azgınoğlu M. Ali Efendi. Bu adamlar köylerinden davar, bal, yağ, salep ve çeft alıp gelip Narko’ya satarlardı. Ticaret sarı lira ile olurdu. Soğuksu’daki değirmen onundu. Ayrıca İskele’de burunda güzel kocaman bir de evi vardı. Rumların gidişini biliyorum. Gidiş tarihlerinden emin değilim ama herhalde 15 yaşlarındaydım." 1326 (1910) Gülnar doğumlu MUSTAFA BÜYÜK.

 "O günlerden aklımda kalanlar, Narko, Berber Petro, Toma, Bandeli ve Petro’nun güzel kızı. Berber Petro, Kiyaoğlu’nun dükkânın sahibiydi, orada ayakkabıcılık yapardı. Çok güzel bir kızı vardı. Baloğlu’nun şimdiki evinde otururlardı. Rumların Gilindire'yi terk edecekleri günden bir önceki akşam, Deli Halil ile Tahsin kızı kaçırmak istiyormuş. Durumdan haberdar olan Petro, tahtalardan küçük bir sal yapıp kızını ona bindirerek evindeki sarnıca sarkıtmış. Kızcağız gecenin karanlığında büyük bir korku içinde sabahın olmasını beklemeye başlamış. Kızı kaçırmaya gelen gençler tüm evi aramış taramışlar ve eli boş dönmüşler evlerine. Sabahleyin kızı balkonda görünce de çok şaşırmışlar. Narko zengindi ticaretle uğraşırdı. Karşıdaki burunda, deniz kenarında kocaman bir evi vardı. Soğuksu’da değirmen işletirdi. Yörükler yağ, peynir, deri, meşe palamudu satardı ona. Narko da yelkenli ile dışarıya gönderirdi. Bandeli, Karakolun sahibiydi, Toma ise duvar ustasıydı.” 1907 Gülnar doğumlu AHMET GÜLÜM.

 "Hacıfili, Fasile, Bandeli, Narko, Toma, Navıklı, Yorgi, Heleni, Benli, Kör Kalıpçı aklımda kalan Rumlar. Kör Kalıpçı fes yapardı. Toma’nın fırınları vardı, ben ona odun satardım. Bir eşek yükü odun 40 paraydı. Toma aynı zamanda duvar ustasıydı. Narko tüccardı. Burunda evi vardı. Soğuksu’daki değirmen de onundu. Kıbrıs’tan fasulye getirir ya satar ya da yarıya ektirirdi. Ambarı vardı Narko’nun. Oğlu Sava namussuzun tekiydi. Bizim erkekler Seferberliğe katılınca buradaki kadınlara kızla sarkıntılık ederdi. Balıktaşı’nda dinamit atacakken geç kalmış ve dinamit elinde patlamış. Yorgi benim dükkânın eski sahibi. Yorgi kasaplık yapardı. Kızları vardı. Kızlarından birine Kalaycı Hacı sarkıntılık etmiş. Yorgi de onun dizine bir iğne batırmış, Hacı da topal kaldı." Gülnar 1327 (1911) doğumlu HASAN ALİ SAZAK.

"Köyyeri’nde oturuyorduk. Yorgi adında bir demirci ustası komşumuzdu. Oğlu Anestos arkadaşımdı. Seferberlik’te altı yaşındaydım. Diğer Rumlar Köyyeri’ne alışverişe gelirlerdi. Bandeli diye çok iyi bir demirci ustası vardı. Babam ondan bir orak satın aldı. Eskidi ama hâlâ elimizde. Narko vardı, zengin tüccardı, değirmeni vardı. Ben Yorgi’yi çok iyi tanıyorum. İzmir’e Yunanlılar çıkartma yapınca buradaki Rumların onlara casusluk yaptığı söylenirdi. İzmir bizim elimize geçince, o taraflardaki Rumlar göçmeye başlamıştı. Yorgi babama 'Bu göç işi bir gün bizim de başımıza gelecek' diyordu. Yorgi gitmek istememişti. Babama 'Beni sakla' diyordu. Tarihi pek hatırlamıyorum. Yeni delikanlıydım, daha askere gitmemiştim Rumlar göçtüğünde. Tek bir gemiyle akşamüstü yola çıktılar.” Gülnar 1327 (1911) doğumlu M.ALİ SALMA (YUSUF MEHMET).

"Merkez camiinin önündeki çeşmeyi Rumlar, Jandarma karakolunun yanındakini ise Türkler kullanırmış. Akşamüzeri Türk kadınları, ellerine testilerini, helkelerini alarak çeşmeye suya giderlermiş. Sırası gelen suyunu doldurup evine dönermiş. Sona bir ya da iki genç bayan kalınca, Rum delikanlılar kadınlara laf atıp sarkıntılık edermiş.

 Bu olaydan utanç duyan ve kendine güvenen bir babayiğit Türk, çeşmenin üst tarafındaki çalının içine gizlenmiş ve gözetlemeye başlamış. Sona kalan genç kıza iki üç Rum genci sarkıntılığa başlayınca, saklandığı yerden büyük bir hışımla fırlayan Türk, bir yumruk birine, bir tekme ötekine, Rumları yere sermiş. Nasıl olduysa Rumlardan biri kalktığı gibi, Türkün hayasını tutup olanca gücüyle sıkmış ve Uzun Irza Efendinin kardeşi acılar içinde kıvranarak yere düşmüş ve oracıkta hayatını kaybetmiş." CEMİL AZGIN.

"Çarşıya girerken, solda deniz kenarındaki bakkal dükkânı Ayıalanlı Camız Şükrü’nündü ve Şakir çalıştırırdı. Üst katta köşk vardı, Aslan Efendi’nin köşkü. Aslan Efendi zengindi. İki Arabı vardı; ata binip bir yere gitse, Araplar da atlarına biner onu takip ederlerdi. Ayrıca hatırlı birisiydi. Bir gün Rumun biri Aslan Efendi’nin tam evinin önünde yüzüyormuş. Burada karı kız var neden yüzüyorsun diyerek çekmiş tüfeğini, basmış saçmayı. Rum yaralı vaziyette kaçmış. Aslan Efendi’ye soru sual yok tabii." AHMET GÜLÜM.

İlçe merkezinin taşınmasıyla, Gülnar İlçesi’nin bir bucağı oluveren Gilindire'de sanat ve ticaretle Rumlar, tarım ve hayvancılıkla ise Türkler uğraşırdı. Dağlık yörelerde yaşayan göçebe halkın hayvansal ürünleri, dağlardan toplanan keçiboynuzu ve meşe palamudu kente getirilir, Rumlar tarafından dış pazarlara satılırdı.

RUMLARIN GÖÇÜNDEN SONRA GİLİNDİRE

1920’li yılların sonlarında Rumlar Gilindire’den ayrılınca, Gilindire’deki ekonomik işleyiş de değişime uğrar. Ticaret ve sanatla uğraşmak Türklere düşer. Bunun sonucu kentin ekonomik yapısı değişir. Dış ticaret hemen hemen durma noktasına gelir. On beş ya da yirmi günde bir uğrayan gemiler açıkta demirler, yörenin ihtiyacı olan tekel maddesi, diri tuz ve gazyağı getirir; meşe palamudu, kuru üzüm, keçiboynuzu, yağ, arpa, buğday, üzüm, fıstık ve yolcu alıp giderler. Yelkenli tekneler ise yılda bir ya da iki kez gelip canlı küçükbaş hayvanları İstanbul’a götürür.

Rumlar Gilindire’den ayrılınca, nüfus azaldı. Onlardan kalan ev ve tarlalar Maliye aracılığı ile satıldı. Dışarıdan gelenler veya parası olanlar Hazine’ye kalan Rum evleri ve tarlalarını 1930’dan itibaren taksitle satın almışlar. Hazine taksitini yatıramayanlardan satılan taşınmazı geri alarak ikinci bir ihaleyle başka kişilere satmıştır. 1940’lı yıllarda alınan tapularda bu tip kayıtları görmek mümkündür.

"Harputlu Süleyman Efendi, hamamın yanındaki tarlayı ve içindeki iki katlı evi satın aldı. Oğlu da Uzun Irza’nın kızı ile evlendi. Daha sonra bu eve Uzun Irzalar göçtü.” (AHMET GÜLÜM)

Ticaret ile uğraşmak için yeterli sermaye de olmayınca, Mersin ya da başka yerlerdeki tüccarlar adına mal alınıyor ve gemilerle yollanıyordu. Biraz parası olan ya da veresiye mal alıp sattıktan sonra ödemeye çalışan tüccarlar oluşmaya başladı.

"Nuh Efendi ile Harputlu Süleyman Efendi ortaklarmış ve ticaretle uğraşırlarmış. Çevre köylerden, hatta Büyükeceli’den bile, hayvan alıp Girit’e götürürlermiş. Bir seferinde hayvanları veresiye alıp yine dışarı gitmişler, ikisi de zevklerine düşkün insanlar oldukları için paraları oralarda yemişler. Dönüşte Kayınpederim Mehmet Remzi Efendi de Nuh Efendi’nin zorlaması sonucu onlarla ortak olmuş. Parasını alamayan köylüler, daha sonra kayınbabamın dükkânına gelmişler ve tüm mallarına el koymuşlar. Zor durumda kalan Mehmet Remzi Efendi’ye Kahyaoğlu el uzatmış. Dükkânını vermiş, basma, pazen artık başka ne satıyorlarsa onları da alıvermiş ve başlamışlar ortakçılığa. Aradan bir hayli zaman geçmiş ve bir gün kayınpederimin dükkânını soymuşlar.” ( ÖMER YALÇINER)

"İki bacanak Hacı Efendi ile Şerif Ali Efendi Gilindire’nin ileri gelen tüccarlarındanmış. Şerif Ali Efendi kızını (Selvi’den doğma Ayşe’yi) Harputlu Süleyman Efendi’ye vermiş. İki tüccar kefil olmuşlar ve Harputlu Süleyman Efendi’yi Adana’ya sandık emini yaptırmışlar. Bir müddet sonra, Şerif Ali Efendi bir torba parayla, Adana’dan Gilindire’ye gelmiş. Harputlu Süleyman Efendi hapse atılmış, Hacı Efendi’nin iki, Şerif Ali’nin altı dükkânı mühürlenmiş. Şerif Ali Efendi, İstanbul’a tanıdığı tüccarların yanına gitmiş. Bu arada el konulan dükkânlardan ikisindeki malları satılmış ve borç ödenmiş; diğer dükkânlara hiç dokunulmamış. Harputlu Süleyman Efendi de serbest bırakılmış. Şerif Ali Efendi haberi alınca yeni mallar ile birlikte gemiyle Gilindire’ye geri dönmüş."(HASAN KUŞ)

"Hükümet, Gülnar’a taşındıktan sonra da Belediye devam etti. Ne zaman kaldırıldığını hatırlamıyorum. Hatırladığım kadarıyla, Tevfik Yıldırım reisliğe bakıyordu. Harputlu Süleyman Efendi ile Uzun Irza üyeydiler. Bir tomruk meselesinden bir ay kadar hapiste yattılar." (AHMET GÜLÜM)

"30’lu ve 40’lı yıllarda halk, çiftçilik, balıkçılık ya da hamallıkla geçinirdi. Hemen hemen herkes hamallık yapardı. Ereşit Ağa hamalbaşıydı. Gemilere sandalla üzüm, fıstık ve yolcu taşınırdı. Gelen tuz, gazyağı ve tekel maddelerini boşaltılırdı. Dağlardan odun getirilip satılırdı." (HASAN ALİ SAZAK)

1950-1965 ARASI GİLİNDİRE

1950’li yıllarda Mersin-Antalya karayolu deniz kenarından değil de şimdiki Çakmakoğlu Caddesi’nden geçerdi ve oldukça dardı. Stabilize yol jandarma karakolunu geçtikten az sonra da çarşıyı ikiye bölerek devam ederdi. Yolun her iki yanında eski binalar bulunmaktaydı. Solda deniz kenarında Şakir, Şerif Mahmut, Bakkaloğlu Hasan Hüseyin’in dükkânları, Nuh’un lokantası, Uzun kahve, Gülüm’ün dükkânı, Yaşar Taner’in çalıştırdığı lokanta ve Kiyaoğlu’nun kahvesi vardı. Dalgalar da bu binaları yıllardır yalayıp duruyordu.

Yolun sağında ise Demirci Ahmet’in dükkânı, Muhtar Vehbi Efendi’nin yaptırdığı köye ait dükkân ile Mehmet Levent’in dükkânından sonra yukarıya doğru bir patika sapardı daha sonra Müftü Yusuf Efendi’nin dükkânı, bir yıkık ile Hacı Efendilerin dükkânı, yine bir yıkık ve Kiyaoğlu’nun kemerli dükkânı bulunuyordu.

Hemen hemen çarşının ortasında varınca, yol ortada büyük bir meydan oluşturarak çatallaşır ve biri limana doğru, diğeri ise batı istikametine devam ederdi.

Bayram kutlamalarının yapıldığı ve pazarın kurulduğu Cumhuriyet meydanında dangalak ağaçları ve akasyalar, doğu kısmında bir kuyu, batısında ise yaklaşık iki metre yüksekliğinde mermer sütunlar vardı.

Meydanın güneyindeki bir merdivenden iskeleye giden yola inilir ve bu yol üzerinde, sağda çeşitli mağazalar, Gümrük binası diye adlandırılan ama askeri lojman olarak kullanılan bina, Gemici kahvehanesi, Tekel’in deposu, Uzun Irza’nın iki katlı tahta balkonlu evi ve ayrıca iki üç dükkân mevcuttu. Tekel’in deposunun (şimdiki kazı evinin) arkasından Uzun Irza’nın evine giden dar sokakta, sağ tarafta kemerli girişleri olan dükkânlar vardı. “Bu dükkânlar Rumlarındı. Burada meyhane vardı. Meyhanecinin birinin adı da Sava idi.”(AHMET GÜLÜM)

İskeleye inen yolun solunda ise Ahmet Ali Usta’nın dükkânı, köy odası ve Tekel’in idare binası vardı. Bu binanın girişi arkadandı ve önde denize nazır bir balkonu bulunuyordu. Yol yarımada üzerine kadar gider PTT binası ile hükümet konağında sona ererdi.

Cumhuriyet Meydanı’nın kuzeyinden geçen yol üzerinde, çeşitli dükkânlar, bir fırın ve bir otel vardı. Meydanın batısındaki küçük dereden sonra yolun altında büyük bir bahçe bulunuyordu. Yolun üstünde ise altı dükkân üstü ev olan birkaç binadan sonra çeşme ve camiye varılırdı. Çeşmenin karşısında yolun altında otel olarak çalışmış büyük bir bina vardı. Çeşmeyi geçtikten sonra yolun altında ve üstünde yine evler diziliydi. Yolun altındaki evlerden ikisinin arasından, hamamın doğusundan, iskeleye küçük bir yol inerdi.

               1963-1964 yılları arasında eski ve dar olan karayolu genişletilirken, deniz kenarındaki çok sayıda eski bina yıkımdan nasibini aldı. Açılan bu yol binaların bir kısmına mezar olmuş bir kısmını da Akdeniz'in mavi sularına iteleyivermişti. Binaların yerine kalın bir duvar yapıldı. Gilindire'de deprem olmuştu adeta.

Gilindire’nin doğusu ile batısı arasındaki mesafe 1 veya 1,5 km idi. 120 kadar da ev vardı. Batıda yolun solunda Kasap Hasan Hüseyin’in evi, sağda yukarıya doğru Kamiloğulları, daha yukarıda Topal Hacı, Gürcü, Hüseyin Şimşek, İbiller, en yukarıda ise Sabitlerin evi vardı; doğudaki en son ev yol kenarında Gemici’nin, yukarıda dağa doğruysa Şerif Mahmutların evi bulunuyordu.

Evler taştan ya tek ya da iki kat olarak yapılırdı. Sıvası çamurdandı. Genellikle karşılıklı iki oda ve küçük bir holden oluşurdu. Odalar holün sağ ve solunda musandıra denilen 3x3 ebadında ahşap bölmelerle ayrılırdı. Musandıralar genellikle dört bölmeliydi: 1) gusulhane (banyo) 2) altı depo üstü yüklük 3) odalara giriş kapısı 4) bu bölümlerin hepsinin üstünde ise fazla küçük eşyaları koymaya yarayan tahta işlemeli ince uzun bir depo.

Duvarlara mertekler uzatılır, üstüne pardı döşenir ve pür ile kaplandıktan sonra toprakla örtülürdü. Kışın akmasın diye de yuvak ile yuğulurdu. Yerler genellikle tahta döşeliydi; mutfak olarak da kullanılan odada bir ocaklık bulunur ve buradaki musandırada banyo yerine bir un deposu ve üzerinde ekmeklik olurdu. Evlerin pencereleri tahta kepenle kapatılırdı.

Yere genellikle çul serilir, duvar diplerinde küçük minderler ve arkalarında ucu oymalı yastıklar ya da içine hasır basılmış halı yastıklar bulunurdu. Yerde yatak serilip yatılır, sabahleyin yataklar toplanıp yüklüğe kaldırılırdı.

Bazı evlerde duvarda dört parmak eninde uzun bir tahta çakılı olurdu ve üzerinde çiviler bulunurdu. Bu çiviler yatarken pantolon, ceket ve gömlek asmaya yarardı. Evlerin çoğunda duvarda, bir bez kese içerisinde kuran ve dolma tüfek vardı.

Tuvalet, bahçenin bir köşesinde derme çatma, çoğunun kapısına bir çul parçası gerilirdi. Bahçede bazen evin altında ahır ve samanlık bulunurdu. İki katlı evlerin üst katında tahta balkon ve bir kenarında ise dama çıkmak için bir merdiven vardı.

Büyükalan ve Küçükalan’da tarlası olanlar ya kendileri ya da ortağı arpa, buğday, mercimek ve burçak ekerlerdi. Erkeklerin çoğu işsizdi; kimi çarşıda Gülnar’dan kum yüklemeye gelecek kamyonu bekler, kimi balığa çıkar kimi ise kâğıt oynardı.

Tarlada genellikle hanımlar ile delikanlılar çalışmaktaydı; hayvanlarla uğraşmak da onların işiydi. Kadınlar hamur yoğurur, dışarıda ateş yakar, ekmek atardı, yakınlarından birisi geçerse, çağırırlar bazlama ikram ederlerdi. O yıllarda her aile ekmeğini kendisi yapardı. Yapamayan ya da parası olan fırından satın alırdı ekmeğini.

Kadınlar çamaşırları kuyu yanına kurdukları kazanlarda kaynayan sularla yıkarlardı. Beyazlarını da bu kazanlarda kaynatırlardı. Deterjan olmadığı için küllü su kullanırlardı. Kendileri ve çocukları küllü su ile yıkanırdı. Küllü su ile yıkanan saçlar sanki şampuanla yıkanmış gibi yumuşacık olurdu.

O yıllarda insanlar daha tutucuydu: Kadınlar erkeklerin yolunu kesmez, uzun entari giyer, başlarına oyalı beyaz çember bağlardı. Erkekler ise kadınların ve çocukların çarşıdan geçmelerini istemezdi; çocuklar sadece büyükleri tarafından yollandıkları zaman çarşıya giderdi. Bu nedenle çocuklar ve bayanlar Gilindire çarşısının üst tarafından geçen ve yıkılan camiinin yanından ana yola bağlanan yoldan (şimdiki Camii Sokak ) giderlerdi.

İlkokul şimdiki Kaymakamlık binasının olduğu yerdeydi. 1958 tarihinde şimdiki İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nün yerinde yapılan yeni okula taşındı. Ortaokul yoktu. Ortaokul için ya Gülnar’a ya da Anamur’a; lise için ise Silifke veya Mersin’e gitmek gerekirdi. Fakirlik yüzünden çok genç, başka yerlere okumaya gidemedi; gidenlerin de bir kısmı okulu bırakıp geri döndü.

Kışlık yiyeceğin büyük bir bölümü yaylalardan temin edildiği için halkın hemen hemen hepsi yazın Libas’a, Irmasan’a ve Şeyhömer’e göçerdi. Orada sergi zamanı üzüm kurutulur, bulgur pişirilir, fasulye, erik, elma ve armut kakı yapılır ve tüm bunlar toprak damlara serilirdi. Bağ bozumunda, üzümler kesilir ve sepetlerle şıhranaya (şırahane) taşınır, üzümler çiğnenir, elde edilen şıra iri pekmez tavalarında kaynatılırdı. Kışın gelen misafire cevizli akide ikram etmek gelenekten olduğu için, tavada bir miktar pekmezi daha fazla kaynatırlar böylece bazen koyuluğundan içinde tahta kaşık kırılan akide yaparlardı. Pekmezler derilere konur, ekin ekilir ve güz sonu elde edilen ürünler birkaç kez merkeplerle Gilindire’ye taşınır; kış bastırmadan kendileri de dönerdi toprak damlı, tek katlı taş evlerine. Elektrik yoktu, su yoktu.

Dar bir alanda kurulmuş olan Gilindire’de fakir ve zengin kişilerin sayısı oldukça azdı. Her aile kendi yağıyla kavrulur, geçinip giderdi. Komşuluk ilişkileri çok iyi düzeydeydi. Gelenlere batırık ya da kısır ikram edilirdi. Birisi ödünç bir şeyler istemeye geldiği zaman, geri çevrilmezdi. Telefon yoktu, okuryazar azdı. Bir kişi, emanet bir şey ya da borç para isteyeceği zaman, kendisi gidemezse, kendisine ait ve karşı tarafın tanıyabileceği (kol saati, mendil, tespih, kimlik vb.) bir eşyasını bir aracı ile gönderdi. Aracı bu eşyayı karşı tarafa ulaştırır ve gönderen kişinin selamını ve ne isteğini söylerdi. Aracının getirdiği nesneye dutu denilirdi. İhtiyaç giderilir ve dutu iade edilirdi. Dutuyu geri göndermemek çok ayıptı ve görgüsüzlük kabul edilirdi. Sayısı oldukça az olan esnafın da halk ile ilişkileri çok iyiydi. Alışverişlerde söz yeterli ve geçerliydi. İnsanların birbirine güveni tamdı. “Söz, namustur” ilkesinden asla vazgeçilmezdi.

Nüfus oldukça azdı. Çocuklar aynı okulda okur, büyükler aynı camide namaz kılar ve aynı dinî kültürü alırdı. Bir ya da iki kahvehane vardı, insanlar buralarda buluşur ve kültür alışverişinde bulunurlardı. Bunun sonucu bir görüş ve düşünce birliği vardı.

1960’li yılların başlarına kadar Mersin-Antalya yolu Büyükalan’dan geçmez dağların dibinden dolaşarak Gilindire-Gülnar yoluna bağlanırdı. Gilindire’den Büyükalan’a günübirlik gidilir ve dönülürdü. Gidiş gelişte, devlet hastanesinin yanında şimdi telle çevrili sit alanı içinde kalan antik yol kullanılır ve Küçükalan’daki derenin sığ yerlerinden geçilirdi.

Mersin-Antalya yolu hizmete açılınca, mal nakliyatı kamyonlarla yapılmaya başlandı. Limanın olmayışı, yüklemenin zorluğu ve maliyet artışı sonucu deniz ticareti de yapılamaz oldu. Sulak arazinin olmaması halkı, hayvancılık yapmaya ya da arpa, buğday, mercimek ekmeye zorlamıştı. Halkın yazları yaylaya gitmesi ile nahiye terk edilmiş bir hayalet kent haline gelirdi.

Bu durum 1960’lı yılların sonuna kadar devam etti. 1964 yılında, Soğuksu’dan Gilindire’ye bir kanal yapıldı ve yıllardır boşu boşuna denize akıp giden Soğuksu Deresi’nden 40-50 metre yükseklikteki bu kanala su pompalanmaya başlandı böylece Gilindire’nin çorak arazilerinde güller açıyordu artık.

AYDINCIK

 1965 yılında da Gilindire’ye tarihi geçmişiyle hiçbir ilgisi olmayan Aydıncık adı verildi. Halk, Gilindire adını kullanmaya devam ettiyse de resmen kullanılmayan Gilindire, tapu kayıtları, nüfus cüzdanları, diplomalar, kitaplar ve anılarda kaldı.

Aydıncık’ta 1972’de İskele Belediyesi kuruldu. İlçe merkezi elektriğe Mart 1980, evlerde içme suyunaysa Mayıs 1984 tarihinde kavuştu.

Aydıncık, 3392 sayılı kanuna göre 19.6.1987 tarihinde ilçe oldu. Ayrıca bu kanunla İskele Belediyesi’nin adı da Aydıncık Belediyesi’ne dönüştürdü.

KELENDERİS MOZAİĞİ

Limana yakın “Han Yıkığı” adı verilen yerde 1992 yılı kazıları sırasında, Kelenderis limanını, tersanesini ve çevresindeki yapıları tasvir eden bir zemin mozaiği bulundu.

12 m uzunluk ve 3,20 m genişliğindeki mozaiğin 3x3 metrelik panosunda MS 5. yüzyıldaki Kelenderis'in kent manzarası ile limanında bulunan iki yelkenli betimlenmiştir.

Dünyanın en nadide mozaiği olarak nitelendirilen bu şaheserin tamamı, maalesef gün ışığına çıkarılamamış; üzerinde bir başka Berlin Duvarı kâbus gibi dimdik ayakta.

  2006’da mozaiğin üzerine çatı yapıldı ve ziyarete açıldı.

AGORA BAZİLİKASI ZEMİN MOZAİĞİ

           

2002’den beri yürütülen Agora Bazilikası kazısı 2007 yılında tamamlandı. Kazı sırasında doğu batı uzunluğu 23 m. genişliği ise15.40 m. olan bir zemin mozaiği gün ışığına çıkarıldı.

Bazilikanın ana ve yan salonlarının zemini, çeşitli figür ve motiflerin yer aldığı mozaiklerle kaplıdır. Örneğin mozaik üzerinde zebranın yularını tutan bir kadın, süt sağan bir çoban, avını parçalayan bir aslan vb. betimlenmiştir.

Ayrıca mozaikteki panoların içine keçi, geyik ve çeşitli kuşlar yerleştirilmiştir.

GİLİNDİRE MAĞARASI

      Aydıncık’ta 1999 yılında çobanlar tarafından Gemi Durağı ile Kurtini arasında bir mağara bulundu. Mağaranın bulunduğu koya balıkçı teknesiyle bir saatte varılıyor; karada elli metre kadar kayalara doğru yürüdükten sonra girişe ulaşılıyordu. Giriş de, 80 cm. yüksekliğinde, 60 cm. eninde bir kovuktu. Girip mağarayı çıplak gözle gördük.

O yaz da hemen Kültür Bakanlığı’na gittik. Bakan İstemihan Talay’a mağaradan söz ettik, fotoğrafları gösterip, bir de kaset verdik.

Bakanlıkta mağara ile ilgili hiçbir bilgi yoktu. Derhal Aydıncık’ta bir mağaranın bulunduğunu, turizme kazandırılması için gereğinin yapılması konusunda yazılan dilekçeyi Belediye Başkanı Ahmet Bahar, DSP İlçe Başkanı Yalçın Bodur ve ben Mustafa Yalçıner imzaladık.

Kasım 1999'da, MTA-Mağara Araştırma Birimi (MAB) mağarada bir ön araştırma gerçekleştirdi. MTA ekibi, bölgeye Nisan 2000'de tekrara geldi.

Ekip gerekli incelemeleri yaptı, daha sonra da yapılması gerekenleri ve önerilerini bir rapor halinde sundu.

MTA raporuna göre, giriş ağzı deniz yüzeyinden 46 m yukarıda bulunan, toplam uzunluğu 555 m olan dünyanın belki de sekizinci harikası sayılabilecek bu mağaranın içi, her türden damlataş oluşumları (sarkıt, dikit, sütun, duvar ve perde damlataşları, akma taşlar, mağara iğnesi) ile kaplıdır. Dev boyutlara ulaşan ve görünümleri son derece güzel olan bu damlataşlar, genişliği yer yer 100, tavan yüksekliği 18 metreye ulaşan ana galeriyi çok sayıda salon ve odaya ayırmıştır.

Mağaranın sonunda, genişliği 18-30, uzunluğu 140, tavan yüksekliği 35-40, derinliği 47 metre olan büyük göl bulunmaktadır.

Gölün kenarında sarkıt, dikit, sütun ve mağara iğneleri yer almaktadır. Göl deniz ile aynı düzeydedir. Deniz seviyesinden 47 m daha derin olan ve denizden yatay olarak 240 metre uzakta bulunan gölün ilk 10 metresinde acı su, sonraki derinliklerde de tuzlu su yer almaktadır. Göl içerisinde sıcaklık hemen hemen aynıdır.

Gilindire Mağarası'nın çok sıcak ve nemli bir havası vardır. Giriş ağzının dar ve basık olması nedeniyle, dışarıyla hava alış verişinin olmadığı mağaranın bu havası yaz ve kış mevsiminde önemli bir değişikliğe uğramamaktadır. Ancak girişten son bölüme doğru sıcaklık kademeli olarak düşmekte, buna karşılık mutlak nem artmaktadır. Nisan 2000 ayında MTA uzmanlarınca ölçülen sıcaklık ve mutlak nem değerleri, mağaranın önünde 28 derece, nem %37; gölün kenarında sıcaklık 22 derece, nem %91'dir.

Gilindire Mağarası, Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca 25.01.2000-3608 gün ve sayılı karar ile taşınmaz kültür ve tabiat varlığı olarak tescil edilmiştir.

Sadece denizden ulaşılan mağaraya karadan erişebilmek için Köy Hizmetleri, 2000 yılında Aydıncık-Silifke Karayolunun yaklaşık 10. kilometresinden sağa sapan 3 km uzunluğunda yol açmaya başladı ama nedense bitiremeden çalışmaya yarı yolda ara verdi.
         Mayıs 2004'te yol yapım çalışmaları tekrar başladı.

2005 Şubat ortalarına gelindiğinde yolun kabası hemen hemen bitmişti.

11 Mart 2010’da Mersin Valisi Hüseyin Aksoy, mağara yolunda incelemelerde bulundu. Gilindire Mağarası'nın iç kısmını aydınlatabilmek için proje hazırlandığını söyleyen Aksoy, mağaraya giden yolun da asfaltlanacağını ve bölgeye gelecek turistlerin konaklaması için de gerekli yapıların oluşturulacağını anlattı.

Ekim 2010’da, Mersin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, “Mersin Aydıncık Aynalıgöl (Gilindire) Mağarası Aydınlatma ve Çevre Düzenleme Yapım İşi” başlığıyla ihale duyurusu yaptı. İhale kayıt numarası: 2010/512084.

İhalenin / Yeterlik Değerlendirmesinin

a) Yapılacağı yer: Mersin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü İhale Salonu,

b) Tarihi ve saati: 22.10.2010 - 10:00

Aydınlatma ve Çevre Düzenleme Yapım İşi ihalesini kazanan firma Ocak 2011'de çalışmalara başladı.

DÖRTAYAK ANITMEZARI

Dörtayak, tarihin derinliklerinden günümüze ulaşan sekiz metre yükseklikte, konik biçimde yükselen, üst kısmı kornişle süslü bir yapıt. MS 2. yüzyıl sonlarında yapıldığı sanılan bir anıtmezar. Dört adet fil ayağı olduğu için bu ad verilmiş. Mezar odası açılmadığından, gerçek bir mezar mı ya da ünlü birinin anısına yaptırılan boş bir mezar mı olduğu henüz bilinmiyor.

Bir aşk öyküsü de kurgulanmış bu anıtmezar üstüne. Söylenceye göre, yöre kralının güzelliği dillere destan bir kızı varmış. Aynı anda iki damat adayı çıkmış ortaya. Kızın babası eminmiş her ikisinin de kızını mutlu edeceğinden. Yokmuş birbirlerine de üstünlüğü. İşte bu yüzden seçim yapmakta zorlanmış. Çağırmış iki adayı. Birinden Köşk’ten kanal yaparak su getirmesini, diğerinden de Dörtayak’ı yapmasını istemiş. Kim erken bitirirse işini, o alacakmış güzel kızı.

İki namzet başlamış çalışmaya. Günler, aylar, yıllar geçmiş. Su getirmekle görevlendirilen aday, dereleri, tepeleri aşan kanal yapmış, diğeri son sırayı yapacağı zaman suyun şırıltısı duyulmuş Kelenderis’te. Dünya güzelini kaybettiğini anlayan aday, son sıranın ilk taşını koymuş koymasına ama bitirse neye yarayacak, atmış kendini aşağıya. Tartışmalıdır söylencenin sonu: Kimilerine göre suyu getiren genç girmiş dünya evine sevdiği kadınla. Kimileri de şöyle bitirir öyküyü: “Kız çeşmeyi yapana âşıkmış, kavuşamayınca da sevdiğine, atmış kendini denize.”

Böyle anlatıla gelir. Doğru mu yanlış mı orası bilinmez ama anıtın tepesinde tek taş yıllardır durmakta. Yapıtın dibinde de aynı taşlardan hâlâ var. Yerdeki taşlar belki de yukarıdan düşmüştür, kim bilir.

Bir hayırsever, o taşlardan birini oyup dibek yapmış. Bir zamanlar, çalgıcılar eşliğinde damat ve arkadaşları gelirdi buraya keşkeklik buğday dövmeye.

Dili olsa da konuşsa bu anıt! Bir anlatsa, kimin için, ne zaman yapıldığını. Bir dile getiriverse ayakta kalabilmek için insan ve doğaya karşı verdiği savaşımı. Neler görüp geçirmiştir, ne gülüşmelere ne ağıtlara tanık olmuştur, o dilsiz koca anıt.

O günün koşullarında, ne kadar zamanda, kaç kişiyle, hangi amaçla yapıldı acaba? Yarısı toprak altında bulunan bölümü, söylendiği gibi, gerçekten mezar odası mı bilinmez. İçi boş mu dolu mu o da belli değil. Ama Kaptan Beaufort'un “Chelindreh Limanı” haritasında Dörtayak, “kenotaf” yani ünlü bir kişinin ansısına yapılan boş mezar olarak gösterilmektedir.

KELENDERİS KALESİ

İskelenin güneyinde en üst kısmı denizden yaklaşık 25 m yüksekliğinde, batıdan doğuya doğru yaklaşık 200 m uzunluğunda bir yarımada var. Üzerinde deniz fenerinin de bulunduğu bu yarımadanın ucu, 1982 yılında uzatılarak, ana mendireği 140 m, tali mendireği 75 m, rıhtım boyu 70 m, derinliği ise 3 metre olan bir balıkçı barınağı oluşturulmuştur.

Bu yarımada üzerinde bir kale varmış bir zamanlar. Kelenderis kalesinin sur duvarlarının büyük bir kısmı yıkılarak gelmiş günümüze. 1500’lü yıllarda bile harabe halindedir bu kale.

Neler görmüş, nelere tanık olmuş bu kale!

Romalı iki vali Pison ile Sentius MS 19’da burada savaşmışlar. JOHN CARNE, “Suriye, Kutsal Topraklar, Küçük Asya” adlı kitabında şöyle yazar:

“Tiberius döneminde, çeşitli dümen ve dolapla Germanicus’un öldürülmesi olayına karışan Pison işte burada yakalanmıştı. Sentius Pison’u Kilikya'da, Celendris adında bir kaleye sığınmaya zorlamıştı. Savaş başladı; Sentius avantajlı duruma geçmişti ki Pison düşman gemilerindeki lejyonerlere, sura çıkarak, kendini gösterdi ve onlara hitap etti, onları kendi tarafına çekebilmek için elinden geleni yaptı ve dördüncü lejyonun bayraktarını kendi tarafına geçirmeyi başardı. Bunun üzerine, Sentius trompetleri çaldırttı ve askerler de saldırıya geçti. Pison, Celendris’te kalmasına izin verilirse, teslim olacağını bildirdi ama teklifi reddedildi. Kendisine İtalya’ya gidebilmesi için sadece birkaç gemi ile bir pasaport verildi.”

1226'da Selçuk Türkmenlerinden Ertokuş Bey ile Çavlı Bey Kelenderis Kalesi’ni Ermenilerden alarak buraya doğudan gelen Türkleri yerleştirmiştir.

Pirî Reis (1521) haritasında Kelenderis koyundaki burnun üzerinde bir kale göstermektedir.

Cem Sultan Rodos Adası’na bu limandan gitmiştir.

Kaptan Beaufort’un (1818) çizdiği Kelenderis limanı haritasında yarımada üzerinde sekizgen planlı bir kule ile yıkık bir şato işaretlenmiştir.

İlçe merkezi, Anaypazarı’na taşınana dek kaymakamlık binası kale içerisindeydi. PTT binası da son yıllara kadar buradaydı.

AYDINCIK

Buğday benizli, yeşil gözlü,

Bayrağımın duldasında bir hörü.

Sere serpe uzanmış adının körfezine

Çam kokluyor güle eğlene.

Akdeniz göz koymuş güzelliğine

Karacaoğlan, Zeki Teoman gibicesine.

Dörtayak’ın üstünde salıverdiğim kahkaha,

Sahipsiz ceylan benzeri koşmakta.

Denizine gülücükler dağıtan kıyılar,

Arkalarında özlem bırakıp geçerken,

İskele alanından Gilindire’ye kadar

Gece yıldız içerim ben.

Aydıncık’ı uzaktan gören kimse

Bir içim su, der.

Değişmem onu kutlu zemzeme

Serinler Aydıncık’ı içine sindirenler.

Toprakları benim, denizi benim,

Aydıncık’ta yapıtlaşan emekler benim,

Benimdir sevinci, gökleri, insanları

Bize el sallayan adaları

İli Mersin’in, ilçesi Gülnar’ın
İstanbul özlemi tatlıdır Aydıncık’ın.

A.ZEKİ TEOMAN

AYDINCIK'TAKİ SÖYLENCELER:

 1. Pirî Reis'e göre Gilindire Kalesi hakkında şöyle bir rivayet vardır:

Kıbrıs'tan birçok Venedik kâfiri tüccar kıyafeti ile bir gemiye sabun koyup getirmişler. Cuma günü bu sabun sandıklarını kalenin kapısının önüne yığmışlar. Halk Cuma namazına gitmek isteyince sabunları kapıdan kaldırmaya başlamışlar. Fakat sandıkların çokluğu dolayısı ile bırakıp Cuma namazına gitmişler. Halk böyle gafillik edince, fırsattan faydalanıp kaleyi almışlar. O vakitten beri kale haraptır...

        2. Sarnıçtaki Rum kızı:

Merkez mahallesinde güzel bir evde bir Rum ailenin şirin mi şirin bir kızı otururmuş. Babası da, çarşıdaki Kahyaoğlu'na ait kapıları kemerli binada kunduracılık yaparmış. Rumların Gilindire'yi terk edecekleri zaman, akşamüzeri bir yelkenli demirlemiş limana. Rum kızı da bu yelkenli ile ertesi gün buradan ayrılacakmış. Birkaç delikanlı kızı kaçırmak istiyormuş. Durumdan haberdar olan Rum baba, tahtalardan küçük bir sal yapıp kızını bindirerek onu evindeki sarnıca sarkıtmış. Kızcağız gecenin karanlığında büyük bir korku içinde sabahın olmasını beklemeye başlamış. Kızı kaçırmaya gelen gençler tüm evi aramış taramışlar ve eli boş dönmüşler evlerine. Sabahleyin kızı balkonda görünce de çok şaşırmışlar.

         3. Cinsel Taciz:

 Merkez camiinin önündeki çeşmeyi Rumlar, Jandarma karakolunun yanındakini ise Türkler kullanırmış. Akşamüzeri Türk kadınları, ellerine testilerini, helkelerini alarak çeşmeye suya giderlermiş. Sırası gelen suyunu doldurup evine dönermiş. Sona bir ya da iki genç bayan kalınca, Rum delikanlılar kadınlara laf atıp sarkıntılık edermiş.

Bu olaydan utanç duyan ve kendine güvenen bir babayiğit Türk, çeşmenin üst tarafındaki çalının içine gizlenmiş ve gözetlemeye başlamış. Sona kalan genç kıza iki üç Rum genci sarkıntılığa başlayınca, saklandığı yerden büyük bir hışımla fırlayan Türk, bir yumruk birine bir tekme ötekine, Rumları yere sermiş. Nasıl olduysa Rumlardan biri kalktığı gibi, Türk'ün hayasını tutup olanca gücüyle sıkmış ve bizimki acılar içinde kıvranarak yere düşmüş ve oracıkta hayatını kaybetmiş.

         4.  Şeyhömer

  Karamanoğlu Mahmut Bey'in, Anamur Kalesi'ni almak üzere sefere çıktığında, yolu şimdi Gülnar Kazası'na bağlı olan Şeyhömer Köyü'ne düşmüş. Şeyh, askerlere bir tencere pilav, atlara da bir torba saman ile bir tas arpa vermiş. Bey kızmış ve “Bre adam, sen bizimle dalga mı geçiyorsun? Bunca askere bir tencere yemek, bunca ata bir torba saman ile bir tas arpa yeter mi” diye bağırmış. Şeyh cevap vermemiş. Ama yenenler tükenmek bilmiyormuş. Şeyh'in kerametine şaşırıp kalan Karaman Beyi, onu da sefere götürmek istemiş. Şeyh de ona “Siz gidedurun, ben arkadan yetişirim” demiş.

Şeyh, akşam olunca, bir başka yoldan Kale'ye gitmiş. Çevredeki teke ve boğaların boynuzlarına mumlar bağlayıp yakmış. Hayvanları Kale'nin etrafına salıvermiş. Kale'dekiler her taraftan sarıldıklarını sanıp paniğe kapılmışlar. Şeyh de elinde kılıcı, girmiş Kale'ye. Kıyasa süren bir cenkten sonra, Kale'nin anahtarlarını almış ve dönüp yolda onları Bey'e vermiş. Kale'ye girince, Karaman Beyi yüzlerce insanin kafasının gövdelerinden ayrılmış olduğunu görmüş ve Şeyh'in anısına Kale'de bir cami, Şeyhömer Köyü'nde de bir türbe yaptırmış.

         5. Hamam

    Hamam hakkında halk arasında şöyle bir de rivayet vardır:

  Deniz yoluyla kente gelen yolcular, hamamda yıkanmadan şehre alınmazmış. Hamamdan çıkarlarken kontrolden geçerler, hastalıklı olanlar kente sokulmazken, sağlam olanların kollarına bir mühür vurulur ve kente ancak mühürlenenler girebilirmiş. Böylece bulaşıcı hastalıkların önüne geçilirmiş.

GİLİNDİRE

İnciden gerdanlıksın

Toroslar’ın göğsünde

Altın hörgüçlerin var

Akdeniz’in üstünde

Serinlik serpiyor

Yüreklere poyrazın

Kışına doyum olmaz

Yoksa da ılık yazın

Toros eteklerinde

Yelpazeler çam dibi

Her yanda bin kokun var

Yosma bir gelin gibi

MAKBULE GÜCÜYENER

AYDINCIK

sularda balkır gümüş

bir ayna

içlere sür atını

dalgalar uzakta

oynak koylarda

yığınla yıldız

kim fazla yanıyorsa

solacak biri

hoşnutum, göz kırpıyor

ama tanımıyor daha

koyulaştırıp cengini

mavi göğ altında

eğrim eğrim kuvvetle

iniyor gönüllere

her seher çıkıp giden

sevdiklerim nerde?

Ay öncü ışığıyla

dağlara tırmanıyor

bütün arzuları gece

sarıyor kollarına…

Müslim Çelik

YÖRE KÜLTÜRÜNDEN DÖKÜNTÜLER

1- ATKI

   Düğünün ilerleyen saatlerinde atkı merasimi başlar. Atkı, yeni evlilere yapılan ekonomik bağışın adıdır ve toplumsal dayanışmayı ifade etmektedir. Buna takı da denir. Tören, damat tarafıyla başlar. Sonra, gelin tarafına sıra gelir. Para verilir, altın takılır. Hediyesini yapan kişinin adı yüksek sesle, varsa hoparlörle düğüne gelenlere duyurulur. Düğün sona ermeden de toplanan para ve takılan altın miktarı ilan edilir.

2- KURTAĞZI BAĞLAMA

    Hayvanı kaybolan birisi, kurtağzı yaptırırsa, kurdun hayvana zarar vermeyeceğine inanılır. Açık bir bıçak ya da makas, dualar eşliğinde akşam ezanından sonra kapatılır. O gece doğadaki tüm canlıların ağzının kilitlendiği kabul edilir. Sabah namazından sonra kapalı bıçak ya da makas dualar okunarak açılır.

3- PAV ÇAKAL

   Eğer bir çakal « pavk, pavk, pavk » diyerek bir yerden geçerse, o bölgede oturanlardan birinin öleceğine inanılır. Ölümün kendi evlerine uğramaması için, ocaktan bir odlu eğsi alınır ve sesin geldiği tarafa fırlatılır.

4- KOŞMAR TAŞLAMA

 Koşmar, kertenkeleden daha büyük, daha kalın derili ve daha uzun kuyruklu, aşağı yukarı otuz santim boyunda bir sürüngendir. Durduğu yerde başını bir yukarı bir aşağı sallar. İşte o zaman bu yaratığın Tanrıya küfrettiğine inanılır ve hayvan taş yağmuruna tutulur.

ESKİDEN OYNANAN BAZI OYUNLARIMIZ

UZUNEŞEK

        Oyuncular, yatacaklar ve atlayacaklar olarak iki gruba ayrılır. Bir kişi de duvara ya da ağaca sırtını verir. Yatacak olanlardan ilki, başını ayakta duranın karnına dayayarak eğilir. Diğer gruptan ilk kişi atlar ve biner. Binen kişi bazı kurallara uymak zorundadır, örneğin ayaklarını eşeğin karnına bağlayamaz, yere değdiremez ayrıca eşeğin üzerinde ileri geri hareket de edemez. Sırası gelen eşek yani yatacak kişi, önündekinin bacakları arasına kafasını sokar, ayaklarından da tutar. İkinci kişi atlayıp biner. Oyun sırasında eşeklerden biri yatıverirse, atlama yeniden başlar. Eğer gruptakilerin tümü başarılı bir şekilde eşeğe binerse, atlayanlar yeniden atlamaya başlar. Oyunculardan biri atlayamazsa, bu kez de yatanlar atlayıcı olur.

Oyunda bolca itişme kakışma yaşanır. Örneğin en baştaki eşek, kafasını ayakta duranın karnı yerine biraz daha aşağıya dayarsa, ilk itişme o zaman başlar. Yatan kişi muziplik yapar başını arkadaşının bacakları arasına soktuğunda onu, sağına soluna değdirerek tedirgin ederse, öndeki kıpırdayıverir ve atar yükünü, bir itişme kakışma daha başlar. O zaman şaka kaldıramayanlar arasında kavga bile çıkar.

SINIR TAŞI

Köyde büyükler arasında, özellikle kışın oynanan bir oyun. Köyodasında toplananlar arasından, muhtar, aza, bekçi, birbirinden şikayetçi iki tarla sahibi seçilir. İki kişi de “Sınır taşı” olacaktır. Kimse bu rolü üstlenmek istemez. Ya oyunu bilmeyenler ya da köye gelen misafirler “Sınır taşı” yapılır. O da bulunmazsa iki gönüllü rolü kabullenir.

“Sınır taşı” olan kişilerin önce iki eli boynunun arkasından sonra da çömeltilerek iki ayağı bileklerinden bağlanır. Oyunculardan biri adamları yuvarlayıverir. Bu durumda istedikleri kadar uğraşsınlar, ayağa kalkamazlar.

Şikâyetçi taraf, sınır taşının komşusu tarafından kaktırıldığını söyler ve “Taş burada değil şuradaydı” diyerek ayağıyla yerdeki adamları iteler. Diğer taraf, “ Hayır, doğru değil, taş şuradaydı,” diyerek bir de o iteler. Devreye bekçi girer, “ Ben biliyorum, taş şuradaydı” der bir de o yuvarlar taşları. Muhtar soruna çözüm bulma bahanesiyle, “ Susun; taş bundan böyle burada duracak” diyerek yerdeki adamı kaldırdığı gibi ortaya atıverir.

Sınır taşı olmayı kabul eden zavallı, böylece her taraftan tekme sille yer.

GINCIRDAK  
Ormandan 4 ile 5 metre uzunluğunda genç bir çam kesilir ve dalları budanır. Birkaç delikanlı onu omuzlarında taşıyarak aygıtın kurulacağı düzlüğe getirir. Bir metre yükseklikte, baldır kalınlığında bir çam daha kesilip aynı yere getirilir. Dikme görevini üstlenecek bu torunun ucu, kalem açar gibi ama küt olarak yontulur. Diğer çam, kök kısmından yaklaşık 1,50 cm uzaklıktan dikmenin ucunun girebileceği kadar, çok derin olmayacak şekilde yarıya kadar delinir. Delik açma sırasında kalasın sağ ve solunun inceltilmemesine özen gösterilir. Bu delik bazen yakılarak bazen de kazınarak düzeltilir. Kalın tarafa bineceklerin düşmemesi için, bu kısım biraz yontulup düzlenir hatta binen kişinin tutunacağı bir düzenek bile yapılır. Zübedek adı verilen dikmenin ucu, açılan delikte rahatça dönüyorsa, aygıt tamamlanmıştır. Zübedek, oyun alanının ortasına kazılan bir çukura, kenarına iri taşlar koyarak, toprak atılarak, çiğnenerek, sağlamca dikilir. Mertek, deliği zübedeğin ucuna denk getirilerek dikmeye oturtulur. Bir süre döndürülür. Hızla dönen kalas, zübedekten düşmezse, gıncırdak kurulmuş olur.

Zübedeğin ucuna tespih çalısı çekirdeğinin yağı sürülür, üzerine de bir kömür parçası konduktan sonra kalas yerleştirilir. Ağaçların sürtünmesinden gacur gucur sesler çıkar. Bu gıcırdamadan dolayı aygıta gıncırdak denmiştir.

Gıncırdağa genellikle geceleyin binilir. Aygıtın kurulu olduğu alana kocaman bir ateş yakılır. Bu ateşin şavkında, kalın tarafa bir kişi eşeğe biner gibi, uç tarafına bir iki kişi karın üstü biner. Arkadaki kişi, ayağıyla kalası döndürmeye çalışır ya da onu bir başkası döndürür. Hızlanınca, dönmeye yardımcı olan kişi oyun alanından kaçıp kurtulur.

Binenler döner dururlar. Eğer zübedeğe sürülen yağ ve konan kömür yeterliyse, gıncırdaktan çıkan ses, yüzlerce metre uzaktan duyulur.

Bazen kalın tarafa binen kişi, ayaklarıyla fren yaparak durdurur gıncırdağı. Uç taraftaki, havada askıda kalır. Diğeri iki ayağını yere basar ve başlar kalasın üstüne oturup kalkmaya. Zıplatır karşısındakini. Zavallı titrer durur ve “İndir, n’olursun, indir” diye yalvarır durur.

ARA KESTİ

Ortada bir ebe taş bulunur. İki gruptan biri kaçar, diğeri kovalar. Kaçanların amacı hem yakalanmamak hem de ebe taşa dokunmak. Kovalayanların amacı ise yakalamak ve rakibinin taşa dokunmasını engellemek. Kaçan oyuncu ebe taşa dokunursa, kovalayan oyundan çıkar. Kovalama sırasında kaçan oyuncu, ebe taş ile yakalamaya çalışanın arasından geçerse, bir başka deyişle ikisinin arasını keserse, kovalayan yine kaybetmiş sayılır ve oyundan çıkar.

Oyunun en zevkli zamanı, bir kaçan bir de kovalayan kalınca olur. Biri kaçar biri kovalar. Saatlerce sürer bu kovalamaca.

POYRAZ DEDE

  Yöremizde kuzeydoğudan yazın alev alev, kışınsa soğuk esen ve önüne geleni sürükleyip götüren bir rüzgâr vardır. Adına da poyraz denir. “Silifke’nin poyrazından yatamaz oldum” şeklinde türkülere bile konu olmuştur. Poyraz genellikle yağmur sonrası çıkar. Kovar kara bulutları, maviye boyar gökyüzünü.

  Eskiden yağmurlu günler uzun sürerse, bulutların dağılması ve güneşin sıcak yüzünü göstermesi için Yörük köyünde bir geleneğe başvurulur, bu sırada da poyraz çağrılırmış. Gerisini Yusuf Keskin’den dinleyelim:

  “Yağmur çok yağdığı zaman ailenin en büyük oğlu, yaşına henüz girmemiş bir sıpanın kuyruğundan azıcık kıl keser, onu süpürge teli ve nar kabuğuyla bir kargıya bağlar ve ateşte yakardı. Bu arada köydeki diğer insanlar da çift sürmek için kullandıkları, karasaban, boyunduruk, üvendire ya da harmanda kullanılan yaba ya da dirgeni yakardı. Evin büyük oğlu da aşağıdaki tekerlemeyi söylerdi.

“Poyraz Dede, Poyraz Dede

Ben anamın ilkiyim

Kul ardında tilkiyim

Silpik silpik silpiğim

Poyraz Dede, Poyraz Dede”

Anlatılanlara göre genellikle yağmur kesilir ve poyraz çıkarmış. Poyraz da en az üç gün eser. Ortalığı birbirine katar. Öptürür yeri ağaçlara. Bazen de kesilmek bilmez. Bıktıran poyrazı durdurmak içinse, “Yel Yellemesi” diye bir oyun oynanırmış. Yusuf Keskin anlatıyor:

 “ Üç beş gün poyraz eserse, bir sırığa birkaç çan asılır; birkaç deve pisliği ile biri ak öteki kırmızı iki soğan takılır. Bir çocuk bu sırığı eline alır. Diğer bir çocuğun da elinde tuz kesesi vardır. Üçüncü çocuğun arkasına yastık sarılır. Köyün çocukları onların arkasına dizilir. Hep bir ağızdan,

“Yel yelemez

Yel buraya gelemez

Yeldi de yetti

Alaca terliğimi aldı da gitti

Poyrazın ebesi ölmüş”

diye bağrışarak ev ev dolaşırlar. Her evden yağ ve un toplarlar. Vermeyenin kapısına da tuz serperler. Topladıkları malzemeyle bir dağa gidip ateş yakarlar. Undan hamur yaparlar. “Gömbe” adı verilen çörekleri küle gömerek pişirip yerler.

Çöreğin bir parçasını küle gömerler ve üstüne de basarlar yumruğu “Poyrazın ebesi ölmüş” diyerek. Ardından bağrışa çağrışa evlerine dönerler.

GİLİNDİRE BALIKÇILARI

Nadir ile Sayar bereket tutar

Kurtar da gelmiş olta atar

Salih kefal getirmiş

Çarşıda satar

Musa bize yok mu der

Kafa tutar

Yaşar balığı ağır tartar

Bu da benden olsun der birini daha atar

Ali Dayı balığın irisini seçer

Galip Kaptan meteoroloji memuru oldu kerata havayı ölçer

Kerim iskelede av serer

Remzi gelmiş sübye sorar

Fikri bekler taş başı

Ne yağmur dinler ne yaşı

Ünsal Hoca balıkçı başı

Gilindire’nin iki fırını

Bir de kasabı

Bakkalları doğru görmez hesabı

Kaptan Veysel YALÇINER

YÖREDEN FIKRALAR

EŞEĞİN YOKSA ENİŞTEN DE Mİ YOK?

Adamın biri sırtında yarım çuval buğdayla değirmene giderken, karşısından gelen köylü, “Hayrola? Çuvalı neden sen taşıyorsun” diye sorar. “Eşeğim yok da ondan” yanıtını verir adam da. Bunun üzerine köylü, “Be kardeşim, eşeğin yoksa enişten de mi yok” der.

***

ANAMUR TARAFI AÇIK

Bol yağmur yağmış, ortalığı sel basmış. Sele kapılıp giden bir adam kafasını çevirip Anamur tarafına bakmış ve “Korkulacak bir şey yok, Anamur tarafı açık” demiş.

***

BENİ GÜLNAR'A KADAR GÖTÜRÜP GETİRİR MİSİN?

Adamın birinin karnı acıkmış. Ne yesem diye düşünürken, hele yemeklere bir sorayım demiş.

- Pirzola, seni yesem, beni Gülnar'a kadar götürüp getirir misin? 

- Hem götürür,  hem getiririm.

- Peki, kuru fasulye, seni yesem, beni Gülnar'a kadar götürüp getirir misin?

- Götürmesine götürürüm de, getirmesine bir şey diyemem.

- De bakalım, bulamaç, seni yesem, beni Gülnar'a kadar götürüp getirir misin?

-Bana güvenip de, yola çıkma, kardeşim.

***

SEN TAM BİR GURBA OLMUŞSUN

Yörüklerden biri arkadaşına sormuş:

- En son ne zaman çimmiştin, bilader?

- Geçen ay su tuluğunun altından geçiyordum. Gafama bir iki damla düşmüştü.

- De sana, a bizim oğlan, sen tam bir gurba olmuşsun.

***

BİZ ALTI AY ÖNCE ÇİMMİŞTİK

Adamın biri sabun dolu heybesini atmış eşeğine, başlamış sabun satmaya. Bir Yörük çadırının önünden geçerken sormuş Yörük anaya “Sabun alır mısınız” diye. O da “Biz yayladayken, altı ay önce çimmiştik. Şu aşağıdakiler bir senedir çimmemiş, onlara bir sor. Belki onlar alır.”

***

KULUN RIZKI: (Kaynak kişi, Ersoy Akça)

Halit Tol, keyfine düşkün, eğlenmeyi seven, saz çalan, meclisi olan, muhterem bir zatmış.

Postacı Rıza Efendi de hiç eksik olmazmış sofrasından. Bir gün, artık canına tak demiş Gülnar beyinin; yemek sonrası gitmiş postaneye, vermiş elindeki kâğıdı Rıza Efendi’ye ve ona “Şu telgrafı çekiver” demiş. Rıza Efendi geçmiş telgraf manyetosunun başına. Başlamış aletin koluna basmaya…

ELT

POSTACI RIZA EFENDİ ELİYLE ALLAH'A

Rıza Efendi kulunun rızkını sen mi vereceksin yoksa ben mi? Acele bildir.

Halit Tol /Gülnar

***

SENİN GİBİ BİR SÜMÜKLÜ: (Kaynak kişi, Ersoy Akça)

Selime Kadın, Köpüklü Hasan’ı bir kış günü çeşme başında kendi kendine doğurmuş. Kesmiş oğlunun göbeğini ve daldırmış bebeği teknenin buz gibi suyuna.

Çeşmeye gelen bir atlı bağırmış kadına:

“Bre kadın, ne yapıyorsun sen? Buyacak zavallıcık!”

Selime Kadın belertmiş gözlerini. Bakmış; bıyığı buz tutmuş, sümüğü donmuş bir adam. Ve ona şöyle demiş:

“Onu böyle ıslamazsam, ileride senin gibi sümüklü biri olur.”

***

BAŞIM SUYU:

Adamın biri sabahtan akşama değin, ekin ekmiş, çapa çapalamış ve yorgun argın dönmüş evine. Bir de baksa ki talvardaki ocaklıkta bir kazan, altında da harıl harıl bir ateş.

-  Neci bu, be garı? Odunu bol buldun galiba?

- Yok be, gocam! Olursa başım suyu, olmazsa da aşım suyu.

***

Molla Memet’in hanımı yaşlanınca unutkan olmuş. Komşudan gelen bir tabağı nereye koyduğunu unutmuş, habire onu arıyormuş. Molla Memet, hanımına “Karı boş ver tabağı, eskilerden konuşalım. Ben seni istetmeden önce başkaları da istedi miydi” diye sormuş. Hanımı bir solukta, isteyenleri saymaya başlamış ve on ikincisine geldiğinde Molla Memet, “ Be karı, onlar seni isteyeli elli sene olduğu halde hepsini hatırlıyorsun da, beş dakika evvel koyduğun tabağın yerini neden unutuyorsun” demiş. 

***
Bir gün, Muhtar Molla Memet’in köyüne kaymakam gelir. Köyün çocukları çevresinde toplanırlar. Kaymakam, muzipçe, Molla Memet’e, “ Bunlar da nerden çıktı, bok böcüsü gibi,” dediğinde, Molla Memet altta kalır mı, “ Kokuyu almışlar da öyle toplanmışlar, kaymakam bey,” yanıtını verir. 

***
Gezendeli birisi, iki hanımı da öldüğü için, üçüncü kez evlenmek zorunda kalır; bu evlilikten de on iki çocuğu olur. Üçüncü hanımı da ölür. Köye Ermenekli bir “ taktak helvacı” gelir. Adamın karısının öldüğünü duyunca, “ Emir Allah’ın hemşerim, nasılsın?” der. O da, “ Nasıl olayım arkadaş, bu Allah o kadar kurnaz ki, olduğu yeri bana bildirmez. Üç hanımı bana münasip görmeyip hepsini elimden aldığı için, al bu çocukları, onlara da sen bak diyeceğim, yerini bilmiyorum,” diye yakınır. 

***
Silifke’nin Değirmendere Köyü’nden yaşlı biri, Korucuk Köyü’nden genç bir bayanla evlenmiş. Adamcağıza her işi yaptırıyorlarmış. O iş, bu iş derken o kadar yorulmuş ki sonunda, “ Korucukluya enişte olacağıma, Tömüklüye eşek olsaydım bundan daha iyiydi, hiç değilse limon ağacının gölgesine bağlanırdım,” demiş. 

***

Hiç saat görmemiş bir Koçaşlılı, saati kulağına dayamış, saatten gelen sesi duyunca, “ Anam avradım olsun, bunun içinde çekirge var,” demiş. 

***
Köyden birisi, kız kardeşi ile evlendiği arkadaşına kendi kız kardeşini verir. Bir gün, köye bir satıcı gelir. Bunlar, şakadan hararetli bir tartışmaya tutuşurlar. Biri diğerine, “ Ben senin avradının kucağına yatarım,”der. Öteki hemen, “ Ben de senin avradının kucağına yatarım,” deyince, konuşmalara tanık olan satıcının aklı çıkar. Yanındakilere, “ Ulan, buradan kaçalım, kan damladı oldu,” der. 

***
Ermenek’ten gelen “ taktak helva” satıcısı, bir okka helvaya karşılık, bir davar derisi alıyormuş. Köylünün biri, “ Gök deri var, alır mısın?” diye sormuş. Köy odasının da iki kapısı varmış. Bir kapıdan girip davar derisini gösteren, öbür kapıdan çıkıyor, deriyi arka tarafa bırakıyormuş. Helva satıcısı hep gök deri ile karşılaşınca, “ Sizin derilerinizin hepsi gök müydü?” diye sormuş. Bir teneke helva satmış, derileri deveye yüklemek için arka tarafa geçince, bir de ne görsün, bir tek gök deri var, uyanmış ama biraz geç olmuş.

***
Muzu ilk kez gören bir Koçaşlılı arkadaşına, “ Bu nedir” diye sorar. Öteki, “ Bu olsa olsa bamyanın aşısıdır,” diye yanıtlar.

(ORTA ASYA’DAN TOROSLAR’A GÜLNAR; F.SAADET BİLİR, ALİ F. BİLİR;
ETİK YAYINLARI, İSTANBUL, OCAK 2007)


YÖREMİZDEN MİSAFİR FIKRALARI

Aslında konuksever bir toplumuz ama dilimizde “Misafir misafiri sevmez, ev sahibi hiçbirini sevmez” diyen bir de atasözü var. Amacımız bu çelişkiyi irdelemek değil sadece ev sahibi/konuk ilişkilerini fıkralar aracılığıyla aktarmaktır.

1-Akşam yemek yerlerken ev sahibi büyük kaşığı alır, misafire de küçük kaşığı verir. Başlarlar çorba içmeye. Ev sahibi her kaşıkta, “Öldüm, öldüm” der. Misafir dayanamaz, “Yahu arkadaş, kaşıkları değişelim de biraz da ben öleyim” der.

2-Akşam yemek yerlerken ev sahibi misafire, “Yahu misafir, yiye yiye öküz olmadık mı ya” deyince, misafir de, “Arkadaş ben daha buzağı bile olamadım, hele biraz daha yiyelim” der.

3- Sabah olmuş; ev sahibi kahvaltı vermek, misafiri de aç gitmek istemez. İkisi de birbirlerini beklerken zaman geçmeye başlar. Ev sahibi dayanamaz “Ellerin misafiri türkü çağırarak gidiyor” deyince, kendi misafiri, “Onlar karınlarını doyurdular da öyle gidiyorlar” der.

4-Gece ilerlemiş ama misafirlerin kalkıp gitmeye hiç de niyetleri yok. Ev sahibesi konuklarına sorar:
—Siz gidince ne yapacaksınız?
Misafirlerden biri cevap verir:
—Yatıp uyuyacağız.
Esneyip duran ev sahibi bu yanıt üzerine yapıştırır lafı:
—Siz gidiverseniz, biz de yatıp uyuyacağız.

5-Bir eve misafir gelir. Ev sahibi konuklarına, “Susuz musunuz, uykusun musunuz” der. Misafir de hiç istifini bozmadan “ Çeşme başında uyuduk geldik” yanıtını verir.

6-Aç susuz bir yolcu, bir evin önünde durur ve yiyecek bir şeyler ister. Küçük bir kız ona bir dürüm ekmek ve bir topan dolusu pekmez ikram eder. Adamcağız biraz yedikten sonra:
—A benim gülüm! Neden çok goydun bekmezi? Yazık, yoyulacak.
— İçine sıçan düşük bekmezi mi gısganacağız sizden?
Midesi bulanan ve çok öfkelenen adamcağız içi pekmez dolu topanı taşa çarpar.
Küçük kız da yolcuya öfkeyle bağırır:
— N’aptın emmi? İtimizin topanını gırdın hoyu!

7-Bir eve konuk gelir. Ev sahibesi ocağa cılız bir ateş yakar, sacayağına da tencereyi koyar ve kendi kendine söylenir
—Piş aşım piş, misafir gidene kadar piş.
Misafir de gecikmez yanıt vermekte:
—Biz de bekleriz horoz ötene kadar.

8-Akşamüzeri kapı çalınır. “Tanrı misafiri” der yolcu. Kadınsa, “Kocam evde yok” diyerek açmaz kapıyı. Adam, boynu bükük kapıdan dönerken kadın pencereden bağırır: “Şu dışarıdaki ocakta tavuk var. Tencerenin altına bir odun atıver de öyle git” der ve camı kapatır.
Adam da az sonra “Çarık çorbada, tavuk torbada” diye bağırarak çekip gider.

9- Misafir gelince çocuk, “Anne, misafiriz acıkmıştır. Yemek pişene kadar çalduvar yaptırayım mı” diye sorar. Annesi de “Aferin, akıllı oğlum benim” yanıtını verir. Çocuk koşar içeri, bir kalbur harnup ile bir sürahi de su getirir. Misafir başlar keçiboynuzunu yemeye. Yedikçe de susar ve boşaltır sürahiyi.
Bir süre sonra sofra serilir, yemek konur ortaya ve misafir buyur edilir. “Ziyade olsun, yiyecek yerim kalmadı” der misafir de.

10- Akşam yemeğinde misafir, kaşığını çorbaya daldırdığı gibi götürür ağzına. Dili damağı yanar. Başını havaya kaldırır, ağzı açık bir süre bekler. Sonra da ev sahibine döner ve “Tavanda kaç mertek var, hiç saydın mı” diye sorar. O da “Ben acele edip hiç ağzımı yakmadım ki mertekleri sayayım” yanıtını verir.

YÖRE DİLİNDEN
EREZ YEMİŞ TAVUK GİBİ

Erez, 75–100 cm boyunda, buğday ve arpa ekili tarlalarında yetişen otsu bir bitkidir. Buğdayı andıran siyahımsı tohumları olur. Bu tohumlar alkoloid içerir. Erezli undan yapılan ekmeği yiyenlerde, sarhoşluk belirtileri gözlenir. Bu nedenle eskiden değirmene gönderilecek buğday kalburdan geçirilir ve içerisindeki erez tohumları ayıklanırdı. Ayıklanıp atılan tohumları yiyen tavuk, dengede durmakta zorlanır, tuhaf davranışlar sergiler.

Günümüzde ayakta durmakta zorlanan, sarhoş gibi davranışları olanlara, “Erez yemiş tavuk gibi “ benzetmesi yapılmaktadır.

KARABATAĞA GİTMEK

Karabatak, perde ayaklı, orta büyüklükte, uzun gövdeli, uzun kuyruklu, kapkara bir deniz kuşudur. Uzun, kalın ve sivri gagasının ucu kıvrıktır. Gagasının çengel şeklinde olması, karabatağın balığı kolayca yakalamasına yardımcı olur. Genellikle deniz kenarındaki kayalarda ya da kıyıya yakın adacıklarda tek başına dururken görülür. Balıkla beslenir. Dalarak balık yakalar, avının arkasından denizin derinliklerine kadar yüzebilir. Bir görünür bir kaybolur. Dalar ama nereden çıkacağı belli olmaz.

 Karabatağa gitmek: Dalıp dipte yüzebildiği kadar yüzmek.

Karabakat gibi: Bir görünüp bir kaybolan insanlar için kullanılır.

Karabatak gibi yüzmek: Çok iyi yüzmek

ONUNLA ORTAKÇILIK (ARKADAŞLIK) ETMEK, ISIRGAN İLE KIÇ SİLMEYE BENZER

 Isırgan, yıkıklarda ya da gübre yığınlarının eteklerinde kendiliğinden yetişen, 10 – 60 cm yükseklikte, oval yaprakları girintili çıkıntılı bir bitkidir. Tüm yüzeyi tüylerle kaplıdır. Temas halinde, insanı, yaktığı, daladığı ve çok fena kaşındırdığı için ısırgan adı verilmiştir.

Bir zamanlar insanlarımız, tuvalet olarak çalı diplerini seçer ve silinmek için de ya taş ya da ot kullanırdı. O hassas bölgenin dalayıcı, yakıcı ısırganla silindiğini düşünmek bile ürkütücü.

MAYA YA DA MAYA GİBİ

Maya, devenin dişisine denir. Göç sırasında allanıp pullanan maya, katarın başına geçer. Mayayı da evlilik yaşına gelmiş, giyinip kuşanan Yörük kızı çeker.

Yöremizde güzel genç bayanlara maya ya da maya gibi kız derler.

TİRİK GİBİ

Sincap, yöremizde genellikle tirik olarak bilinir. “Tirik gibi”, sincabın hızı ve ağaca tırmanışından dolayı, ağaca çıkmak ve gitmek filleriyle kullanılır.